بولود قاراچورلو(سهند)- نون بوتونلوکله شعرلرینی( روایی چارپارا،.. سربست شعرلری ) احاطه ائدن «قارداش آندی» یاشماقچیلار وریندن قوجامان سهندیمیزه اردمینه یاراشان گؤزو- روحو اوخشایان، هرآذربایجانلینی اؤیوندورن بیر دورومدا صحافی، چاپ اولونوب چاغداش ادبیاتیمیزین ساحهسینی ایشیقلاندیرمیشدیر داها دوغروسو. بو قالین، حجیملی اثری اله آلدیقدا هر آذربایجانلینین وجودونو سونسوز غرور، گوونج هم ده سئوینج دالغالاری بورویور. نه ایسه ادبی تنقیدچی بو گئرچهیی تام دویدوقدا، ان دوغما جانی کیمی اولان ملی اثرینی جوشغویلا- ملی تعصوبدن قیراق، او اثره ادبی تنقید آچیسیندان یاناشدیقدا اونون تاریخی ائتگیسینی، رولونو گؤز اؤنونه آلاراق، اساسدا اونون ادبیتی- ساختاری- زیبایی شناختی دورومویلا باغلی اولان بدیعی گؤزللیکلرینی آچیقلامالیدیر. «قارداش آندی» آذربایجانیمیزین ادبی- معنوی وارلیغینین اساس ساحهلریندن اولماسی دانیلمازدیر. «قارداش آندی» اؤز دؤورونده(راسیست پهلوی رژیمینده) ادبی وارلیغیمیزلا، کیملییمیزی قاباردیب گؤز اؤنونه چکدیگی، اونلاری قورودوغو دانیلمازدیر. «قارداش آندی» ادبی اثرین ساغلام تورکجه دیله یییهلنمسی دانیلمازدیر.
«سهند» یئنیچی بیر ملتچی(ناسیونالیست)، سولچو شاعیر اولماسی ایله یاناشی، گلوبال دوشونجهلی، دموکراتیک بیر آذربایجانلی چاغداش شاعیر اولماسی دانیلمازدیر. «سهند» اؤز ملتینین دیلینه، کیملیینه دایاق دوران، اونو قورویان بیر ملی شاعیر اولماسی دانیلمازدیر. «سهند» اؤز ملتی ایله باشقا ملتلرین فرهنگی- معنوی حاقلارینی مدافعه ائدن بیر شاعیر اولماسی دانیلمازدیر. «سهند» بعضی شعرلرینده یئنی دوشونجه، باخیشلا – اوخونوشو اوزهره آوانگارد- مدرن دوشونجه لی بیر شاعیر اولماسی دانیلمازدی»
آما «قارداش آندی»نین ادبی تنقیدی آراشدیرماسیندا یوخاریداکی دانیلمازدیرلرینین تام قورونماسیلا یاناشی، یالنیز اونون ساختاری- زیباییشناختی دورومویلا باغلیدیرلندیرمهلییک. بودیرلی اثرین ادبی تنقیدینه گیرمهدن بیر اؤنملی قونونو آچیقلاماق زوروندایام . ایراندا یوزوملاناسی شاه اثرلره گؤروندویو کیمی چوخلو شرحلر، آچیقلامالار یازیلمیشدیر. اؤرنک اولاراق مولوینین مثنویسینه ۱۸ شرح یازیلمیشدیر. من بیلهنی( سونونجوسو اوستاد کریم زمانینینکیدیر). یا حافظین دیوانینا اونا تای. یا همین بو «قارداش آندی» ادبی اثریمیزین اولینده آذربایجان یازارلاری، عالیملری وریندن سهندین شعرینده اولان دوشونجه- مضمونویلا باغلی نئچه آچیقلاما یازیلمیشدیر. منجه بیر شاه اثره یازیلان شرحلر یا آچیقلاما کیمی اؤن سؤزلر اوخوجو – مخاطب ایله اثرین آراسیندا آراچسیز دوشونجه قازانماغا، یوزوما بیر دووار، بیرمانع یاراندیقدا اوخوجونون متنیدن باغیمسیز آلا بیلهجهیی یوزوم-آنلام انگللهنیب، اونا اؤنجهدن شرح ائدهنین اؤز ذهنیتی ایله یوزومو یوکلهنیر. «قارداش آندی» اثرده ده بو اوغورسوزلوق اولایی باش وئرمیشدیر منجه. بیر نئچهدیرلی عالیمیمیز سهندین شعرینین تاریخی رولویلا، شعرینده اولان دوشونجهلریله باغلی آچیقلامالار اؤنجهدن اوخوجویا بیر ذهنیت، بیر یوزوم یوکلهدیکده اونون متنیله اؤز مستقیم باغلانا بیلهجهیینی انگللمیشدیر. نه ایسه بو اؤن سؤزلر قارداش آندیندا
یئرلشن شعرلرینین ادبیّتی- زیباییشناختی دورومویلا آزاراق باغلیدیلار. بو اؤن سؤز کیمی یازیلارین بوکیتابدا یئرلشمهلری منجه تام یئرسیز اولموشدور. کئشگه بو یازیلار یازیلماسایدی، کئشگه اوخوجولارا اؤزلری شعرلرین کاراکتئری ایله، دوشونجهسیله ایلگیلنمهلرینه فورصت وئریلسهیدی.
هر حالدا آذربایجانیمیزین دوشونور-تنقیدچیسی حؤرمتلی سولئیمان اوغلو سهندی، شهریارلا بیرسیرادا اوزان شاعیری کیمیدیرلندیر میشدیر. بودیرلندیرمه منجه تام دوغرودور. بو تنقیدی اوخونوشوم یاشماقچیلار یایینلادیقلاری سهندین «قارداش آندی» اثری اساسیندا ساغلانمیشدیر. بو اثرده یئرلشن سهندین آزاجیق اوغورلو فارسجا، هم ده تورکجه سربست شعرلریندن واز کئچدیکده، یالنیز روایی چارپارا، قوشما قالیبلاریندا یازدیغی اوغورلو شعرلرینین ائستئتیک- ساختاری جهتلرینی آراشدیریب اینجهلنمیشدیر. سهندین اساس شعر یارادیجیلیغی، اوزان(آشیق) سؤی قالیبلاریندا (قوشما، گرایلی، بایاتی)، چاغداش کلاسیک قالیب اولان چارپارا قالیبیندا اولموشدور. سهند آزما- چوخ فارسجا، تورکجه سربست فورمادا شعر یازماق ایستهسهده نه ایسه شعرینین تمل کاراکتئری، ساختاری، دیلی، تخیلی، ائستئتیک دورومو، شعرینین فضالاری، قالیبی اوزان سؤی دوروموندا اولاراق، سونوندا چارپارا قالیبینی آشا بیلمهمیشدیر.
سهند چاغداش بیر اوزان شاعیریدیر آرتیق. سهندین شعرلری دوشونجه ایله ایچریک باخیمیندان یئنی، حتا مدرندیرسه آما بو گونجل ایچریکلری چارپارا، بعضا ده قوشما قالیبینا دؤکرک یاراتمیشدیر. سهند دده قُورقوت بویلارینی یئنی، گونجل دیل- ائستئتیک ده دوزنلهدیکده شعری دده قورقوت داکی شعرلرین دیلی، فضالاری، ترکیبلرله، تخیولونون ائتگیسیندن اؤزگورلشه بیلمهمیشدیر. بو ائتگی سهندین اؤز روایی چارپارا قالیبیندا یازدیغی شعرلرده بئله دده قورقوت یئرینه قویوب روایتی ایرهلی سورمهسینه کیمی گلیب چیخارمیشدیر.
سهندین شعری اوزره یازیلان اوخونوشلار ادبی تنقیدله ایلگیسیز اولاراق سهندین یالنیز فلسفی باخیشینی، دوشونجهسینی، شعرلرینده یئرلشن ایچریکلرینی، نه دئدیگینی، نه دئمک ایسته دیگینی آچیقلاییب، اونون شعرلرینین زیبایی شناختی دورومو دیلی اوزره آراشدیرما، اینجلمه گؤرونمهییر آرتیق. هله ماراقلیسی ۲۱- ینجی عصریده سهندی عارف، نه بیلیم ماراغا عرفان حالقاسینین باشچیسی کیمی دهدیرلندیرن ده واردیر. سهند اؤز شعرلرینده عرفانی ایچریکلردن، آنلاملارلاسیمگهلردن یارارلانسادا سونوندا تام بیر سولچو – رئالیست، بومی بیر شاعیر اولدوغو، فیزیکی انسانا ایناندیغی، هر شئی انسانین یئرهل باخیش- دوشونجهسیندن آسیلی اولدوغونو آچیقلامیشدیر .سهندین اساس شعر کاراکتئرینی، شعرلرینده اولان فلسفی- دوشونجه باخیشینی، دوزهنله میش دده قورقوت بویلارینین چارپارا، قوشما قالیبلاریندا یازدیغی باشلانیش؛ سون سؤزلرده یازدیغی شعرلرده آراماق گرهکیر منجه. بو باشلانیشلاردا سهند دده قورقوت بویلاریندان ائتدیگی یئنی اوخونوشو تام شاعرانه، شعریتله اوخوجونون گؤز اؤنونده جانلاندیرا بیلمیشدیر. بو باشلانیشلارین، شعرلرینین دیلی تام ریتمیک، بیرچوخ بندلرده دیل تصویری- مجازیدیر. آخیجیدیر. نه ایسه بعضی چاتیشمازلیقلاردا گؤرونمکدهدیرلر.( کیمسه بو چاتیشمازلیقلارا دقت یئتیرمهمیش بو گونهدک، بلکه ده آغیر پهلوی دؤرونونسیاسی، اجتماعی، تاریخی دوروموندان آسیلی اولاراق اونلارا توخونماغی یئرلیدیرلندیرمهمیشلر).
سهندین اؤز فلسفی باخیشی، گونجل دوشونجهسیله، درین دویغولارینی، سئچدیگی، ایستهدیگی ایچریکلری اوخوجوسونا کؤچوروب چاتدیرماق اوچون چارپارا قالیبینی سئچمیشدیر. بیلدییمیز کیمی چارپارا قالیبی کلاسیک شعریله چاغداش سربست شعرین آراسیندا بیر کؤرپو-کاتالیزور کیمی ایشلهنن قالیبدیر. منجه بویلارین آرخائیک دیلی- فضالاریلا تام اویغون اولاراق اونلارین یئنی اوخونوشونا ائله بو روایی- خطابی چارپارا قالیبی تام یئرلی- هونری بیچیمده سئچیلمیشدیر. اوخوجودا بوراخا بیلهجک ائتگیسی باخیمیندان چارپارا قالیبی اویغون گؤرونور داها دوغروسو. نه ایسه شعرین یازیلدیغیسیاسی، تاریخی، اجتماعی دورومون( فارس پهلوی راسیسمینین قان قان دئین حاکمیتی دؤرو، دیل-کولتوروموزون شیدتلی یاساق دؤرو) نظرده آلاراق بو شعرین چاتیشمازلیغی واز کئچیلهسی بلکه ده تام دوغالیمیش. گونونده سهند بو شعرلریله اؤز ملی-فرهنگی گؤرهوینی اؤز ملتی قارشیسیندا ایگیدلیکله یاپمیشدیر آرتیق. آما بو گون بو شعرلر بیر چاغداش کلاسیک شعر کیمی یئرینی آلاراق، اونلارین تنقیدینین زامانی منجه گلیب چاتمیشدیر.
سهند منجه بیر ناسیونالیست- انترناسیونالیست پارادوکس شاعیردیر. انترناسیونالیست کئچمیش سووئتلر دؤرو آنلامیندا دئییل، گلوبالیسم آماجلانیر. سهند ایلک اؤنجه اؤز ملتینین کولتور، دیل، ادبیاتلا، کیملیینی مدافعه ائتدیکده اونونلا یاناشی باشقا ملتلرین ده همن یوخاریداکی وارلیقلارینی دا مدافعه ائدیر. اونون بؤیوکلوگو گئنیش ملیت- اؤتهسی( فراملیتی) باخیشینین عظمتی بورادا اورتایا چیخیر. سهند انسانین روحی- معنوی یوکسلیشینی شعرلرینده آماجلادیقدا، بعضیلری آدلاندیردیغی کیمی بیر عارف دئییل، تام رئالیست- زمینی بیر شاعیردیر. سهند انسانا هر ایستهییله، آماجینی یئر اوزونده آراییب، بولماسینی شعرلرینده گئرچکلشدیریر. یاپما اولاراق سهندی ۲۱- ینجی عصریده عرفانا یاماقلاماق کیمی باغلامالار تام یئرسیزدیر منجه. ایندیسه ادبی تنقید باخیمیندان سهندین اساس یارادیجیلیغی اولان بویلارا یازدیغی اؤن- سون سؤزلری آراشدیریب اینجهلهیک:
۱-“بیرینجی بوی-ا (دوخا قوجا اوغلو دلی دومرول) یازدیغی باشلانیشینی دینلهیک:
گئجهنین قوینوندا ووقارلی داغلار
سانکی ابدی بیر یوخویا باتمیش
درهلر، تپهلر مئشهلر باغلار
دونیانین خیرینی- شرینی آتمیش
قارانلیق گئجهنین مرموزسیماسی
همی کدر دوغور هم اورهکسیخیر
قارا ابهاملارین اوچروم دونیاسی
کیمسه نی بودرهدیر کیمسهنی ییخیر
گئجهنین باغریندا گؤزللیکلرده
بیر شبح گؤرونور انسان گؤزونه
قارانلیق چکمیشدیر چاشدیران پرده
قاری شیطانلارین قارا گؤزونه
گؤروندویو کیمی شعرین قالیبی چارپارادیر. اودا روایی چارپارا. بعضی شاعرانه تخیل ،تصویری، مجازی دیله باخمایاراق اوست- اوسته بیر منظومهدیر(نظم). شاعیر بیر داستان آچیب اونون قالیبینده اؤز دویغو-دوشونجهلرینی اوخوجویلا پایلاشیر .ایلک بندده روایت گئجه پدیدهسینین توصیفی فضاسیلا باشلاییر. گئجه ده هئچده عادی بیرگئجهیه اوخشایان دئییل، اوسطورهوی- وهمیلی بیر گئجهدیر. بوگئجه ده وارلیق تام بیر اوغورسوز سسسیزلیک، ابدی بیر اویخویا باتمیشدیر. وارلیق دا پاسیف بیر وارلیق اولاراق هئچ نهیین فرقینده دئییل سانکی. بو گئجه گونجل اوخونوشدا، ایرانین انقلاب اؤنجهسی پهلوی دؤورونون بوغونتولو، دیکتارلوقلا موباریزهدن بیر ایز اولمایان ایران توپلومونو درینلیکله ائتگیلندیریجی بیر فضادا جانلاندیرا بیلمیشدیر. روایت ده تام شاعرانهدیر.(البته روایت ایرهلی سوردوکجه چیلپاق بیر مضمونچو گزارهلر، بعضی یئرلرده ده شعارا بئله چئوریلمیشدیر). گئجه استعارهسی، فضاسی شعرین ذهنی فورماسینی ساغلامیشدیر. متنین فروید دئمیشکن آلتون کلیدی گئجه- گوندوز، یوخسا ایشیقلا- قارانلیق آراسیندا اولان قارشیلیقلی پاردوکسیکال دورومو اولموشدور. شعرلرین دیلی تام آخیجی، هابئله آذربایجان اوخوجوسو اوچون منیمسنمیش اولاراق، ساغلام- ریتمیک دیلدیر. قافیهلر اوست- اوسته دوغما تورکجهدیرلر. نه ایسه دوغما سؤزجوک باخیمیندان بوندان آرینمیش دا یازیلا بیلردی. اؤرنکلر :
خلاص ائدیم خوب ایگیدین
(قورتاراییم او ایی ارین)
جانینی من کی بیرده او
(جانینی من بیر داها او)
همی کدر دوغور، هم اورکسیخیر
(کدر دوغوردوقدا اورک ده سیخیر)
مرموزسیماسی قارا ابهاملارین
اوفوقه باخدیقجا من مبهوت- مبهوت
ائله بیل کی سکوت منی سسله ییر
بو ایکی سطیری آشاغیداکی تورکجه دورومدا یازماق اولاردی:
(اوفوقه باخدیقجا من بئله مات- مات
سانکی سسسیزلیک منی سسلهییر)
اوردا کی دیل آغیز سؤزدن اوسانار
(دیل- آغیز سؤزدن اوسانان یئرده)
گلینلرین و قیزلارین
(گلینلریله قیزلارین)
هله کولونگونون سسی گلیری
هله ده بو داغلارین باغرین دلیری
“ی”- لار حشویدیرلر.
اگر گؤیدن یئره قطران یاغسادا :
گؤیدن یئره قطران یاغیرسا بئله
او عصرین هنرین اؤیرهنمک گرک (اؤیرنمهلییک)
بیر بو کی سنینله فخر ائدیرم من
ائلیمین لایقلی بیر اوغلوسان سن
بیرده کی توتدوغوم یولون مجسم
-“مندرجهسینی سنده گؤرورم”
اودورکی آدینلا گووهنسم اگر
آیریلیقدونیاجا غم- غصه حسرت
توپلانیب اولموشدو بو مشئوم لغت
دونیادا هنره گووهنمک گرهک
یوخاریداکی سطیرلرین قورولوشو تام فارسجادیر گؤروندویو کیمی. سهند شکلیله- فورما باخیمیندان کلاسیک اوزان شاعیری اولاراق، نه ایسه دوشونجه- مضمون باخیمیندان تام یئنی بیر شاعیردیر. او فردی منی- اونون کیملیینی آرادیقدا مدرن بیر شاعیردیر حتا.
آزیب اؤزلوگوندن ایتگین دوشندن
قورد کیمی اؤزونون قانینی ایچیر
اؤزونو آختاریر بیلمم نرهدن
چالیلار تیکانلار آیاغین بیچیر
سهند انسانین شناخت دان اؤنجه دوشونجه چاتیشمازلیغیندان دولایی ضعیف چاغلاریندا ذهنینده یارادیب یونتلادیغی تانریلار، بوتلار، تابولارلا ایلگیلی یازیر:
انسان قدرتسیز ضعیف چاغیندا
قدرتلی تانریلار یونوب یاراتمیش
بو قاوراملار، آنلاملار، دوشونجهلر گاهدان بکر-گؤزل یئنی تصویرلر،استعارهلرله جانلانمیشدیر: تالا بولودلوقدا سوروندوکجه آی
ایشیق دهرهلری گئجهنی بیچیر
گئجهدن قیریلمیش صحنهلر لای لای
سینیق قوشون کیمی قارشیمدان کئچیر
قارا قیشدونیانی برباد ائدردی
دالیجا یاز اولوب یای اولماسایدی
قارانلیقدا انسان الدن گئردی
گونش اولماسایدی آی اولماسایدی.
نغمهلر ترلان تک قانادلاندیقجا
کؤنول ده آردینجا قول- قاناد آچیر
هاوالار گؤیلره هاوالاندیقجا
خسته کؤنوللردن درد و غم قاچیر
خیالیمسیچراییر آتین بئلینه
باخیشلاریم جیلوو گؤزلریم یوین
یورتورام کئچمیشین چتینلیینه
چاپاراق چیخیرام زمان قیدیندن
یا
یئنه قارانلیقدیر یئنه قارانلیق
یئر اوزو بوراندیر قاردیر دومانلیق
قانلاری داماردا دوندوروب سویوق
بیر دالداناجاق یوخ بیر سیغیناق یوخ
سهند یازدیغی چارپارا ایله قوشمالاردا اورتا چاغ اوزانی کیمی ائل، اوبا، قوپوز، داغ، دره، ایگید، قیلینج، آت، اوخ، کروان کیمی فضالاردان، دبلردن، سنتلردن قیریلیب مدرن-گونجل فضالارا گیره بیلمهمیشدیر. اؤرنکلر:
قورقود دده گلیر الینده قوپوز
اودوملو الینی آرخاما چالیر
-” اوغول ائللریوه خوش گلدین – دئییر
هر طرفدن آلقیش سسی اوجالیر
یا:
باخیرام ائلیمه بابالاریما
باخدیقجا فخریمدن باشیم اوجالیر
اؤز گونوم طالعیم گلیر اؤنومه
گؤزوم آیاغیما تیکیلی قالیر
یا:
ائلینده یاشاییر ائل اوچون اؤلن
اودورکی ائل عزیز وطن عزیزدیر
اؤلمزدیر ائلینین امهیین بیلن
نانکور ائل نه بیلیر وطن نه بیلیر
سهند بو کاراکتئرینین ترسینه گاهدان بیر مدرن دوشونجهلی آوانگارد شاعیرکیمی چیخیش ائدیر. او کئچمیشه، تاریخی- اوسطورهوی سیمالاریمیزا تنقیدی- ساختار شکنانه باخیر،کئچمیشدن یئنی بیر اوخونوش اوخوجویا آچیقلاییر:
چالیش طالعیوی اؤزون آل اله
قودوز غضبکارین جانینا سوسا
بو کور قورلوشا گؤزوو تیکمه
مشکللری حل ائت همتین وارسا
یا:
سنده الهی بیر قوت وار اینان
اؤز-اؤزوو چوخ دا قدرتسیز سانما
هر بیر چتینلییه چاره تاپارسان
چکینمه سارسیلما قورخما اوسانما
یا:
-“اوغول مندن نییه همت ایستیرسن
تورپاق اسیرینین الینده نه وار؟
هر عاشیغین بئش گون دورانی واردیر
هر عصرین اؤزونون بیر قورقودو وار”
یا :
سن ده اؤز عصریوی دریندن تانی
گز- دولان زمانین قورقودون آختار
راکئت دوورانیندا آتوم عصرینده
اپریمیش قورقوددان سیزه نه چیخار؟
یا:
هر زمان باش اوجا یاشاماق اوچون
او عصرین هنری اؤیرنمک گرهک
آتایا گوونمک هنر دئیییلدیر
دونیادا هنره گوونمک گرهک.
یا:
ددهمین اپریمیش توزلو کیتابین
بیر آبیده کیمی قوجاقلامیشدیم
گئجهمی سحره چاتدیرمیشدیمسا
بیر واراقدان آرتیق اوخومامیشدیم
سهند شعرلرینین بیر چوخ یئرلرینده شعرینی بیر شعارچی کیمی تریبونا چئویرمیشدیر:
قارقیش زمانهنین قانونلارینا
قارقیش اورکلری آییرانلارا
قارقیش انسانلاری قفسه سالیب
بشر حقوقوندان دم وورانلارا
یا:
سنده الهی بیر قوت وار اینان
اؤز- اؤزووو چوخ دا قدرتسیز سانما
هر بیرچتینلییه چاره تاپارسان
چکینمه، سارسیلما، قورخما اوسانما
یا:
ائلینده یاشاییر ائل اوچون اؤلن
اودورکی ائل عزیز وطن عزیزدیر
اؤلمزدیر ائلینین امهیین بیلن
نانکور ائل نه بیلیر وطن نه بیلیر
یا:
چوخلوق نه کی ووروب- ووروشماق اوچون
انسان بیر- بیرینه قووشماق اوچون
حیات میدانینا بیرلیکده وارماق
دومانلی داغلارین باغرینی یارماق
قهار قوهلرله چنگهلشهرک
انسان دوشمهنینین باغرینی دئشک یا :
قارداش دوشمانلیغی دهشتدیر دهشت
امک قارداشلاری ایچره خصوصا
بوتون امکداشلار قارداشدیر البت
بو اسیلی دئییل سویدان وطندن
یا:
امپریالیستلرین بئلی بوکولدو
اؤلوم تیترتمهسی توتدو یاخاسین
آزادلیقدونیاسی گول آچدی گولدو
سارسیلماز بیر داغا وئردی ارخاسین
یا:
مکتب بیر، مسلک بیر، یول بیر، اینام بیر
قورخو بیر، دهشت بیر، قودوز دوشمان بیر
هرکس اؤز امهیین چؤرهیین یئیر
بو ضدیتلرین بس سببی نه؟
یا:
دفعهلر بو سؤزو سؤیله میشم من
حقی غصبیکاردان اولماز دیلهمک
آزاد یاشاماغی سئویب- ایستهین
حقلی ووروشلارا گیریشسین گرگ
یا:
بومبا عوضینه درمان قاییرا
هر کسین حقیجه پایین آییرا
نه توپ نه تانک اولا نه ده کی یاراق
تک جراح الینه وئریله پیچاق
کسه اورکلردن کین کدورتی
یئرینه یامایا عشقی اولفتی
دونیانی بورویه دوستلوق محبت
قارداشلیق، یولداشلیق، صداقت،حؤرمت
- نویسنده : جعفر بزرگامین